VIETNAM SHIPPER - Tạp Chí Chủ Hàng Việt Nam - Vận Tải - Hàng Hải - Hàng Không

Tham gia Công ước FAL từ năm 2006, Việt Nam đã có những nỗ̉ lực đáng kể trong việc tạo thuận lợi trong giao thông vận tải hàng hải quốc tế thông qua việc đơn giản hóa các quy trình thủ tục liên quan đến tàu biển nhập cảnh, xuất cảnh.

Thực hiện Nghị định số 71/2006/NĐ-CP ngày 25/7/2006 của Chính phủ về quản lý cảng biển và luồng hàng hải, các thủ tục cho tàu biển được thực hiện tập trung tại văn phòng Cảng vụ hàng hải thay vì phải lên tàu làm thủ tục như trước đây. Trong thời gian vừa qua, Cảng vụ, Biên phòng đã xây dựng phần mềm phục vụ việc quản lý cũng như làm thủ tục cho các tàu biển ra vào cảng. Mới đây, ngành Hải quan đã thí điểm “Hệ thống thông quan tàu biển xuất nhập cảnh”, hay còn gọi là “Hệ thống e-Manifest” tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, các phần mềm này còn ở dạng riêng lẻ, phục vụ chức năng quản lý của từng ngành mà chưa có sự kết nối, thống nhất một đầu mối tiếp nhận nên chưa phát huy được hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT).

Ngày 23/3/2011, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 19/2011/QĐ-TTg về việc thí điểm thực hiện tiếp nhận bản khai hàng hóa, các chứng từ có liên quan và thông quan điện tử đối với tàu biển nhập cảnh, xuất cảnh. Theo đó, các hồ sơ hải quan của tàu biển xuất cảnh, nhập cảnh được tiếp nhận dưới dạng điện tử thông qua Cổng Thông tin điện tử của Tổng cục Hải quan.

Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để ngành Hải quan nói riêng và nước ta nói chung thực hiện hiệu quả Công ước FAL và cải cách thủ tục hành chính tại các cảng biển làm tiền đề cho việc áp dụng Cơ chế hải quan một cửa quốc gia theo Quyết định số 48/2011/QĐ-TTg ngày 31/8/2011 của Thủ tướng Chính phủ.

Tuy nhiên, dù áp dụng thủ tục thủ công hay điện tử thì việc tạo thuận lợi cho tàu biển hoạt động tuyến hàng hải quốc tế khi đến cảng, rời cảng là hết sức cần thiết để hạn chế tối đa thời gian chờ đợi, giảm thiểu các thủ tục hành chính tại cảng.

Để tạo thuận lợi hơn nữa, các Bộ, ngành cần rà soát để loại bỏ những thủ tục không cần thiết, áp dụng mô hình một cửa (Single Window) dựa trên ứng dụng trao đổi thông tin điện tử EDI (Electronic Data Interchange) giữa các hãng tàu với các cơ quan quản lý nhà nước tại cảng để nâng cao năng lực quản lý, năng lực cung cấp dịch vụ liên quan đến hoạt động hàng hải và cải cách hiệu quả hơn thủ tục hành chính tại cảng biển.

Ví dụ, hiện thông tin liên quan đến quản lý hải quan được trao đổi theo nội dung 7 mẫu quy định tại Nghị định số 71/2006/NĐ-CP (gồm: Bản khai chung, Bản khai hàng hoá, Danh sách thuyền viên, Bản khai hành lý thuyền viên, Bản khai các kho vật dụng trên tàu, và Bản khai hàng hoá nguy hiểm). Khi triển khai Quyết định số 19/2011/QĐ-TTg thì thông tin khai báo của các mẫu khai nói trên sẽ được thực hiện bằng phương tiện điện tử. Tuy nhiên, các thông tin nêu trên cũng trùng lắp với các thông tin của các cơ quan quản lý nhà nước khác như Cảng vụ, Kiểm dịch và Biên phòng.

Sau hơn 5 năm cải cách thủ tục hành chính tại các cảng biển, nước ta đã áp dụng hình thức khai báo tập trung tại văn phòng Cảng vụ, không tổ chức thành Đoàn để lên tàu làm thủ tục xuất cảnh, nhập cảnh như trước đây. Việc này đã tạo được những thuận lợi nhất định cho các hãng tàu, các doanh nghiệp cảng, các đại lý giao nhận và đặc biệt là các doanh nghiệp xuất nhập khẩu đã giảm được chi phí Logistics một cách đáng kể, nâng cao chất lượng dịch vụ vận tải hàng hải, lượng hàng hóa xuất nhập khẩu qua các cảng biển tăng liên tục lên đến trên 250 triệu tấn trong năm 2010.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập tại các cảng biển nước ta. Theo đánh giá của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum 2010), chi phí để thông quan 1 container 20 feet ở cảng biển nước ta lên đến 940 USD, vẫn còn cao hơn một số nước trong ASEAN (Thái Lan: 795 USD; Malaysia: 450 USD; Singapore: 439 USD). Chi phí Logistics của nước ta cũng còn cao, theo Diễn đàn Logistics và Dịch vụ cảng biển Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế vào đầu năm 2011 thì tổng chi phí Logistics của Việt Nam chiếm khoảng 25% GDP (trong đó vận tải chiếm từ 50-60%), so với các nước đang phát triển khoảng 15-20% GDP.

Tiến tới, để áp dụng thí điểm thành công thủ tục hải quan một cửa quốc gia theo Quyết định số 48/QĐ-TTg, đối với khai báo tàu biển xuất cảnh, nhập cảnh và quá cảnh có sử dụng phương tiện điện tử thì các cơ quan quản lý nhà nước cần quan tâm thực hiện một số việc sau.

Trước hết, rà soát lại các quy định trong Nghị định số 71/2006/NĐ-CP của Chính phủ theo Phương án đơn giản hóa của Nghị quyết số 45/NQ-CP ngày 16/11/2010 về việc đơn giản hóa thủ tục hành chính thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Giao thông vận tải để đề xuất sửa đổi, bổ sung một số nội dung liên quan đến thủ tục, quy trình tàu biển xuất cảnh, nhập cảnh và quá cảnh theo hướng giảm thiểu thông tin yêu cầu, thống nhất đầu mối tiếp nhận để tạo thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp vận tải, doanh nghiệp cảng, và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, trong đó ưu tiên thực hiện thủ tục một cửa điện tử.

Cùng với đó, xây dựng các giải pháp CNTT để áp dụng mô hình thủ tục một cửa với mạng thông tin chung, thống nhất áp dụng chuẩn dữ liệu chung để giúp việc trao đổi thông tin giữa doanh nghiệp, hãng tàu, cơ quan quản lý nhà nước thuận lợi và hiệu quả hơn. Trong đó, giải pháp về xây dựng một Cổng thông tin điện tử cảng biển duy nhất của quốc gia (Portnet) cần được quan tâm nghiên cứu, đầu tư đúng mức để các cơ quan quản lý nhà nước tại cảng tiến hành xây dựng hệ thống truy cập, tra cứu, chia sẻ thông tin trên cổng thông tin điện tử này, phục vụ tốt hơn các yêu cầu quản lý của từng Bộ chuyên ngành.

Đối với công tác quản lý và khai thác cảng biển, cần quan tâm xây dựng 2 hệ thống quản lý gồm: (1) Hệ thống quản lý cảng biển (Port Management), trong đó các quá trình từ điều động Hoa tiêu, tàu lai, bố trí vị trí neo đậu đến việc làm thủ tục tàu ra vào cảng cần được tin học hóa để đảm bảo lịch trình tàu ra vào cảng; và (2) Hệ thống quản lý Logistics (Logistics Management) nhằm đảm bảo việc xếp dỡ, lưu kho, giao nhận hàng hóa đúng hạn và chính xác. Cả 2 hệ thống này là thành phần của Cổng thông tin điện tử cảng biển quốc gia

Một nhiệm vụ khác là xây dựng cơ chế phối hợp, trao đổi thông tin trên cơ sở sử dụng chung các dữ liệu thông tin đã tiếp nhận để phục vụ yêu cầu quản lý, tăng cường đối thoại, hợp tác giữa các cơ quan quản lý nhà nước với các doanh nghiệp vận tải, doanh nghiệp xuất nhập khẩu, các hiệp hội để tạo thuận lợi hơn nữa cho các hoạt động thương mại và vận tải.

Ngoài ra, cần đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng kể cả đối với các tổ chức, cá nhân tham gia khai báo và đội ngũ công chức công tâm để thực hiện cải cách thủ tục tại các cảng biển theo tinh thần chỉ đạo của Chính phủ.

Bằng việc áp dụng cơ chế hải quan một cửa quốc gia, công cuộc cải cách hành chính nói chung và tại các cảng biển nói riêng sẽ mang lại những kết quả thiết thực.

Hai lợi ích căn bản của thủ tục một cửa

Trước hết cần xác định Mô hình một cửa là một khái niệm (concept) chứ không phải là một hệ thống (system). Do đó, tùy theo điều kiện mà chúng ta sắp xếp, tổ chức mô hình cho phù hợp. Mô hình một cửa được Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) khái niệm như là công cụ cho phép các bên liên quan nộp hồ sơ một lần, tại một nơi với thông tin đã được chuẩn hóa để thực hiện các quy định liên quan đến nhập khẩu, xuất khẩu, nhập cảnh, xuất cảnh và quá cảnh.

IMO đã nêu hai lợi ích căn bản khi áp dụng thủ tục một cửa như sau:

Thứ nhất, đối với các cơ quan Chính phủ sẽ đảm bảo các nguồn thu thuế, cải thiện mức độ tuân thủ của doanh nghiệp, áp dụng hiệu quả kỹ thuật quản lý rủi ro, sử dụng các nguồn lực một cách hợp lý, chia sẽ được thông tin nhanh chóng giữa các cơ quan Chính phủ, nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nước.

Thứ hai, đối với doanh nghiệp vận tải sẽ cắt giảm được chi phí nhờ giảm thiểu được sự chậm trễ do thủ tục hành chính, tăng tốc độ thông quan tàu và giải phóng tàu nhanh hơn, sử dụng hiệu quả các nguồn lực và giảm sai sót trong hoạt động khai thác hàng hải.

Một số nước Châu Á như Singapore, Malaysia đã áp dụng thành công mô hình một cửa và được IMO đánh giá là hình mẫu để các nước thành viên nghiên cứu.

WCO và IMO khuyến nghị sử dụng EDI để trao đổi dữ liệu điện tử và đơn giản hóa các thủ tục hành chính, hạn chế yêu cầu người khai cung cấp quá nhiều thông tin cho cơ quan quản lý.

Theo đó, đối với thủ tục tàu biển ra vào cảng, cần xây dựng một mạng thông tin chung cho các cơ quan để khai thác, trao đổi, chia sẻ thông tin. Chuẩn thông tin để trao đổi dữ liệu điện tử là theo chuẩn của Liên Hợp Quốc (chuẩn UN/EDIFACT) cũng nên được khuyến khích các bên tham gia sử dụng (bao gồm các cơ quan Chính phủ, hãng tàu, đại lý hãng tàu, đại lý giao nhận, doanh nghiệp cảng…)